Dược Vị

  Toa Thuốc

  Diễn Đàn

  Đăng Nhập

  Đăng Ký

<< Đăng Chủ Đề Mới >>

Chương III - bài 1 - TẠNG TÂM - posted by quangthong02 (Hội Viên) on October , 25 2012

NGŨ TẠNG Can, tâm, tỳ, phế, thận gọi là ngũ tạng, thêm vào tâm bào lạc c̣n gọi là lục tạng. Nhưng theo thói quen thường đem tâm bào liệt vào phần phụ thuộc tâm, nói đến ngũ tạng tức là hàm ư nói đến cả tâm bào lạc. Ngũ tạng gồm có công năng sinh lư kết hợp của hoá sinh và tàng trữ tinh khí, đồng thời mỗi cái lại có trách nhiệm riêng của ḿnh, mà cùng với quan khiếu của cơ thể c̣n có quan hệ đặc thù, h́nh thành hệ thống đặc thù lấy ngũ tạng làm trung tâm. Trong đó, sinh lư công năng của tạng tâm có vị trí tác dụng chủ tể. I) GIẢI PHẪU H̀NH TRẠNG CỦA TÂM: a) Vị trí giải phẫu của tâm: Liên quan đến vị trí giải phẫu của tạng tâm, trong "Nội Kinh" "Nạn Kinh" "Y Quán" v.v văn hiến đông y đă có những ghi chép so sánh chính xác, tâm nằm ở bên trái của khoang lồng ngực, trên vị trí bên dưới phế và bên trên hoành cách mô " Tâm ở bên dưới phế quản, trên cách mạc, gần đốt 5 cột sống lưng" (Loại kinh đồ dực - kinh lạc). Tâm nằm ở phía trước đốt sống, là một cơ quan quan trọng nằm phía sau xương lồng ngực. Đầu nhọn của tâm máy động bên dưới vú trái. b) H́nh thái kết cấu của tâm: Tâm có h́nh tṛn đầu nhọn, sắc đỏ, bên trong có lỗ, bên ngoài có tâm bào lạc bảo vệ, tâm ở bên trong. Đối với đông y th́ trọng lượng của tâm, màu sắc, kết cấu, và lượng máu trong tim v.v"đều có một nhận thức nhất định, những nhận thức đó chỉ mang tính sơ lược mà thôi. Tâm trong học thuyết tạng tượng, trong văn hiến đông y có điểm khác biệt về phương diện thực thể có thể nh́n thấy được của tâm và chức năng thần minh. Thực thể của tâm là chỉ về cái có thể thấy được của tâm; thần minh của tâm là chỉ về sự tiếp nhận và phản ánh với sự vật ngoại giới của năo bộ, công năg hoạt động của tinh thần tiến hành ư thức, tư duy, t́nh chí v.v" Đông y học đem hoạt động của tinh thần, ư thức, tư duy quy vào tâm, nên mới có cách nói tâm chủ thần minh. II) CÔNG NĂNG SINH LƯ CỦA TÂM: a) Tâm chủ huyết mạch: Tâm chủ huyết mạch, ư nói đến tác dụng tâm chủ huyết quản và thúc đẩy huyết dịch vận hành trong mạch, bao quát hai phương diện chủ huyết và chủ mạch. Huyết tức là huyết dịch. Mạch, tức là mạch quản (c̣n gọi là huyết quản - đường dẫn huyết không cho huyết đi ra ngoài), c̣n gọi là kinh mạch, là phủ của huyết, là đường thông đạo của vận hành huyết dịch. Tạng tâm và mạch quản có sự tương liên với nhau, h́nh thành một hệ thống kín đáo, trở thành then chốt của tuần hoàn huyết dịch. Tâm tạng không ngừng hoạt động, thúc đẩy huyết dịch trong huyết quản toàn thân tuần hoàn khép kín, chu lưu không nghỉ, trở thành động lực tuần hoàn của huyết dịch. Cho nên sách Y Học Nhập Môn phần Tạng Phủ chép:" Tâm con người hoạt động, th́ huyết hành đến các kinh, "là tâm chủ huyết vậy". Do đó có thể thấy được, công năng sinh lư của hệ thống độc lập tương đối này là cấu thành của huyết dịch và mạch đều thuộc về tâm là chủ, đều dựa vào nhịp đập thường xuyên của tạng tâm. Tạng tâm có nhịp đập theo quy luật, huyết quản tương thông với tạng tâm cũng theo đó mà tạo ra nhịp đập giống với quy luật đó gọi đó là "mạch bác"(脉搏 - nhịp đập của mạch). Đông y thông qua kiểm tra nhịp đập của mạch mà biết được sự thịnh suy của khí huyết, làm thành một phần căn cứ của chẩn đoán bệnh tật, gọi đó là "mạch chẩn"(脉诊). Trong t́nh h́nh sinh lư thông thường, công năng của tạng tâm b́nh thường, khí huyết vận hành thông sướng, cơ năng toàn thân b́nh thường th́ nhịp của tâm đều đặn theo quy luật, hoà hoăn hữu lực. Nếu ngược lại th́ mạch sẽ xuất hiện sự thay đổi bất thường. Tâm hoàn thành trách nhiệm chủ về công năng sinh lư huyết mạch, cần thiết phải có hai điều kiện: thứ nhất là: h́nh chất của tâm không bị tổn thương và dương khí của tâm phải mạnh mẽ. Tâm khí và tâm huyết, tâm dương và tâm âm là hai trạng thái đối lập nhau mà lại thống nhất với nhau, cấu thành sự vận động mâu thuẫn của chính tạng tâm, để duy tŕ công năng sinh lư của tạng tâm. Nhịp đập b́nh thường của tâm, chủ yếu dựa vào tác dụng của dương khí. Dương khí của tâm mạnh mẽ th́ mới có thể duy tŕ sức lực của tâm b́nh thường, duy tŕ được quy luật hoạt động của tâm, huyết dịch mới có thể vận hành b́nh thường trong huyết mạch. Hai là: Sự vận hành b́nh thường của huyết dịch, cũng có dựa vào sự sung măn huyết dịch của bản thân tạng tâm và sự thông sướng trơn tru của mạch máu. Cho nên dương khí của tâm sung măn, huyết dịch sung măn và huyết mạch trơn tru là điều kiện tiền đề cơ bản nhất của vận hành huyết dịch. Trong đó một nhân tố bất kỳ nào mà thất thường, đều có thể làm thay đổi trạng thái tuần hành huyết dịch. Tác dụng sinh lư chủ huyết mạch của tâm có hai phương diện: Một là: hành huyết để vận chuyển vật chất dinh dưỡng. Tâm khí thúc đẩy huyết dịch trong mạch tuần hoàn vận hành, huyết dịch chuyên chở dinh dưỡng vật chất để cùng nuôi dưỡng toàn thân, khiến cho ngũ tạng lục phủ, tứ chi bách hài, cơ nhục b́ mao, toàn bộ cơ thể đều nhận được dinh dưỡng đầy đủ, lấy đó để duy tŕ công năng hoạt động b́nh thường. Hai là: Sinh huyết, khiến cho huyết dịch không ngừng nhận được sự bổ sung. Tinh vi thủy cốc mà vị tràng tiêu hoá hấp thụ, thông qua tỳ chủ vận hoá, tác dụng thăng thanh tán tinh, bên trên th́ chuyên chở vào trong phế. Ở phế bộ, sau khi "thổ cố nạp tân"(thải củ nhận mới), rót vào trong tâm mạch biến hoá ra sắc đỏ mà thành huyết dịch, v́ thế nên mới nói tâm sinh huyết. Công năng tạng tâm b́nh thường, mạch đập, sắc mặt và các phương diện khác sẽ phản ánh ra ngoài. Nếu tâm khí bất túc, huyết dịch khuyết hư, huyết quản không trơn tru th́ sẽ khiến cho huyết dịch không thông sướng, hoặc huyết mạch trống không, mà nh́n sắc mặt sẽ không thấy tươi tắn, mạch tượng tế nhược vô lực v.v", thậm chí phát sinh khí huyết ứ trệ, huyết mạch gặp phải sự trở ngại, mà nh́n sắc mặt tối xám, môi lưỡi xanh tím, vùng trước tâm bí tắt buồn phiền và có cơn đau nhói, mạch tượng kết, đại, súc, sắc v.v" b) Tâm chủ thần chí: Tâm chủ thần chí tức là tâm chủ thần minh, c̣n gọi là tâm tàng thần. * Hàm nghĩa của thần: Trong đông y học, hàm nghĩa của "thần" gồm có ba phương diện: một là chỉ về công năng của sự vận động biến hoá trong tự nhiên giới và quy luật của nó. Có thể nói "Âm dương bất trắc vị chi thần "阴阳不测谓之神 ( cái không thể đo lường được của âm dương gọi là thần " thiên Thiên Nguyên Kỷ Đại Luận sách Tố Vấn). hai là nói về cách gọi chung của hoạt động sinh mệnh con người. Đa số gọi nó theo nghĩa rộng là thần. Toàn thể biểu hiện bên ngoài của hoạt động sinh mệnh con người, như tất cả h́nh tượng và sắc diện, ánh mắt, ngôn ngữ, ứng đáp, tư thái hoạt động cơ thể v.v" của con người, không có ǵ là không bao hàm trong phạm vi của thần. Nói cách khác, thường th́ h́nh tượng biểu hiện ra bên ngoài của cơ thể, đều là phản ánh ngoại tại của hoạt động sự sống cơ thể. Ba là chỉ về tinh thần của con người, ư thức, tư duy hoạt động, tức là thần chí do tâm làm chủ, thông thường đa số đều hiểu thần theo nghĩa hẹp. * Sự sinh thành của thần: Thần là công dụng hay cơ năng của h́nh thể cơ thể con người. Do h́nh thể của sự cấu thành tinh khí là căn bản của cơ thể con người. Thiên Bản Thần sách Linh khu chép:"Sinh chi lai vị chi tinh, lưỡng tinh tương bạc vị chi thần - 生之来谓之精，两精相搏谓之神"(chất được sinh ra gọi là tinh, tinh của âm và dương (lưỡng tinh) thúc đẩy nhau mà sinh ra th́ gọi là thần). Thần nương theo sự phát sinh, phát dục, trưởng thành, tiêu vong mà phát sinh, phát triển và tiêu vong của cá thể. Thần do sự hoá sinh của từ tinh khí của tiên thiên, lúc giai đoạn phôi thai phát triển, thần của sự sống cũng đă phát sinh rồi. Sau khi sinh ra, trong quá tŕnh phát dục của cá thể, thần c̣n cần phải dựa vào sự sung dưỡng của tinh khí thủy cốc hậu thiên. Cho nên thiên B́nh Nhân Tuyệt Cốc sách Linh Khu chép:"Thần giả, thủy cốc chi tinh khí dă - 神者，水谷之精气也"(Thần, ấy là tinh khí của thủy cốc vậy). Thần không phải là thứ vật chất siêu việt, sự sản sinh của nó là từ cơ sở vật chất. Tinh khí là cơ sở vật chất của sự sản sinh ra thần. H́nh đầy đủ mà thần được sinh ra (形具而神生), h́nh là gốc của thần (形者神之体), thần là dụng của h́nh (神者形之用). H́nh c̣n th́ thần c̣n, h́nh mất th́ thần tự diệt. Nói chung, Thần là sản vật của vật chất tự nhiên giới, là một loại hiện tượng tự nhiên giữa thiên và địa. c) Tác dụng sinh lư của tâm chủ thần chí: tâm tàng thần, là trung tâm của hoạt động sinh mệnh của con người. Tác dụng sinh lư đó gồm có hai phương diện: Một là chủ tư duy, ư thức, tinh thần. Trong hoàn cảnh b́nh thường, tâm của thần minh tiếp nhận và phản ánh khách quan sự vật ngoại giới, tiến hành tinh thần, ư thức, hoạt động tư duy. Tác dụng này được gọi là "nhậm vật"(任物). Nhậm, nghĩa là tiếp thu, gánh vác, phụ giúp, tức là tâm bao gồm tác dụng tiếp nhận và xử lư tin tức được đưa đến từ bên ngoài. Có được tác dụng "nhậm vật" này, mới có thể sản sinh được tinh thần và tư duy hoạt động, đối với sự vật ngoại giới có được sự phán đoán suy xét. Hai là chủ tể hoạt động sinh mệnh. "tâm vi tâm chi chủ thể, vạn sự chi căn bản - 心为身之主宰，万事之根本"(lời tựa sách "Ẩm Thiện Chính Yếu"). Tâm của thần minh là chủ tể hoạt động sinh mệnh của cơ thể con người. Ngũ tạng lục phủ cần phải dưới sự chỉ huy thống nhất của tâm, mới có thể tiến hành hoạt động sinh mệnh b́nh thường, hoà hiệp thống nhất với nhau. Tâm là quân chủ nên tạng phủ bách hài (cơ thể) đều phục tùng dưới sự chi phối của tâm. Tâm tàng thần mà lấy thần làm dụng. Thiên Tà Khách sách Linh Khu chép:" Tâm giả, ngũ tạng lục phủ chi đại chủ dă, tinh thần chi sở xá dă - 心者，五脏六腑之大主也，精神之所舍也"(Tâm, là đại chủ của ngũ tạng lục phủ, là nhà của tinh thần). d) Quan hệ giữa thần của ngũ tạng và tâm chủ thần chí: Đông y học xuất phát từ quan niệm chỉnh thể, cho rằng tất cả hoạt động tư duy, ư thức tinh thần của cơ thể con người đều là phản ánh của công năng sinh lư tạng phủ. V́ thế đem "Thần" phân ra thành năm phương diện, đồng thời phân về năm tạng, tức là "tâm tàng thần; phế tàng phách, can tàng hồn, tỳ tàng ư, thận tàng chí - 心藏神，肺藏魄，肝藏魂，脾藏意，肾藏志"(thiên Tuyên Minh Ngũ Khí Luận sách Tố Vấn). Hoạt động tư duy ư thức tinh thần của con người, tuy phân về ngũ tạng, nhưng chủ yếu vẫn là quy thuộc về công năng sinh lư tâm chủ thần chí. V́ thế chương Tật Bệnh Loại sách Loại Kinh chép:" Tâm là đại chủ của ngũ tạng lục phủ, mà tổng quản hồn phách, kiêm đủ cả ư chí". Quan hệ giữa tâm chủ thần chí và chủ huyết mạch: Khí, huyết, tân dịch, tinh v.v"là cơ sở vật chất của công năng hoạt động tạng phủ trong cơ thể con người. Thần chí là một trong những công năng sinh lư của tạng tâm, Tạng tâm vận chuyển huyết dịch để dinh dưỡng cho toàn thân, cũng bao gồm tự nó đưa ra vật chất tất yếu của hoạt động sinh mệnh, cho nên dựa trên ư nghĩa này mà diễn giải, th́ huyết dịch là cơ sơ vật chất của hoạt động thần chí. Vậy nên thiên Bát Chính Thần Minh Luận sách Tố Vấn chép:" Huyết khí giả, nhân chi thần - 血气者，人之神"(huyết khí là thần của con người), thiên Doanh Vệ Sinh Hội sách Linh Khu chép:" huyết giả, thần khí dă - 血者，神气也"(huyết, ấy là thần khí của con người). V́ thế, công năng của tâm chủ huyết mạch thất thường, th́ tất nhiên sẽ xuất hiện sự thay đổi của thần chí. e) Quan hệ giữa năo là phủ của nguyên thần cùng với tâm chủ thần chí: Năo là tủy hải, tủy bởi tinh sinh, tinh vốn bởi khí huyết của ngũ tạng lục phủ. Cho nên, công năng của năo và ngũ tạng tương quan với nhau. Sự suy nghĩ nhanh nhạy, trí nhớ, tư duy ngôn ngữ, nh́n, nghe, ngửi v.v"đều bởi năo làm chủ, nên nói năo là phủ của nguyên thần, năo là trung khu hoạt động sinh mệnh của cơ thể con người. Tâm của thần minh thực chất là năo. Tâm chủ huyết, bên trên th́ giúp cho năo. V́ thế tâm và năo có quan hệ với nhau, thường gọi chung "tâm năo" hoặc "tâm năo đồng trị". Hoạt động tinh thần, ư thức và tư duy của con người, đều thuộc bởi công năng sinh lư của đại năo, là phản ánh của đại năo với sự vật ngoại giới. Điều này trong văn hiến đông y từ sớm đă có sự bàn luận rơ ràng. Nhưng học thuyết tạng tượng đem tinh thần, ư thức và tư duy hoạt động của con người không chỉ quy thuộc về ngũ tạng mà c̣n chủ yếu quy thuộc về công năng sinh lư của tạng tâm. Cho nên, thực chất của tâm chủ thần chí là chỉ về đại năo thông qua cơ quan cảm giác, tiếp thu, phản ánh khách quan sự vật ngoại giới, mà tiến hành hoạt động ư thức, tư duy t́nh chí v.v"Bởi v́ khái niệm về tạng phủ trong học thuyết tạng tượng tuy rằng bao hàm lấy sự liên quan đến thành phần giải phẫu học, nhưng nh́n trên phương diện chủ yếu, lại là một sự biểu hiện cho hệ thống kư hiệu của liên hệ công năng tạng phủ, là mô h́nh công năng chỉnh thể của con người. Đông y học đem hoạt động tư duy quy về tâm là căn cứ vào sự sung măn huyết dịch và sự biểu lộ tinh thần hưng phấn có liên quan mật thiết mật thiết với nhau mà nêu ra. Tâm là phạm trù quan trọng của tâm tính học trong triết học cổ đại trung hoa. "Tâm chi quan tắc tư - 心之官则思"(Mạnh Tử - cáo tử thượng)(tâm là nơi dùng để tư duy), cổ nhân cho rằng tâm là cơ quan để tư duy, về sau vẫn dùng như vậy để ám chỉ về năo. Cơ quan tạng tâm là dùng để suy nghĩ tư duy. Ḷng tức là tâm, chỉ có sự tư duy trong hoạt động thực tế của con người mới có ư nghĩa. Tâm có h́nh thể là máu thịt là chỉ đến bản thể của tâm, tâm thần minh là nói đến ư thức chủ thể mà bản thể của tâm sinh ra, thực ra chính là công năng của đại năo. V́ vậy, khái niệm về tâm của đông y học đă phản ánh lên nét đặc sắc rơ ràng của triết học tâm tính trong văn hoá truyền thống của người trung hoa. Tâm thần luận của đông y học trong lịch sử lâu dài đă chỉ đạo thực tiễn lâm sàng đông y, gồm có khoa học trọng yếu và giá trị thực tiễn. Tính quan trọng của hoạt động sinh mệnh trong cơ thể con người của thần: Thiên Di Tinh Biến Khí Luận sách Tố Vấn chép:"đắc thần giả xương, thất thần giả vong - 得神者昌，失神者亡 "( c̣n thần th́ sống, mất thần th́ chết). Tâm chủ sự quân b́nh công năng sinh lư của thần chí (sinh lư nghĩa là cơ chế sự sống chứ không phải chỉ về sinh lư giới tính), nhờ vậy nên tinh thần phấn chấn, thần chí tỉnh táo, tư duy rơ ràng, đối với sự tác động của ngoại giới th́ linh hoạt minh mẫn và và chính thường. Nếu như công năng sinh lư của tâm chủ thần minh khác thường, th́ không những xuất hiện sự khác thường về ư thức tinh thần, tư duy hoạt động như mất ngủ, mộng nhiều, thần chí bất an, thậm chí nói nhảm hoặc phản ứng tŕ độn, tinh thần uỷ mị, nặng th́ hôn mê bất tỉnh nhân sự v.v" mà c̣n có thể ảnh hưởng đến công năng hoạt động của các tạng phủ khác, thậm chí nguy hiểm đến cả tính mạng. Cho nên thiên Linh Lan Bí Điển Luận sách Tố Vấn chép "chủ minh tắc hạ an"chủ bất an tắc thập nhị quan nguy - 主明则下安""主不明则十二官危"(chủ anh minh th́ bên dưới mới an lành, chủ không anh minh th́ cả mười hai khí quan đều nguy), hay như thiên Khẩu Vấn sách Linh Khu chép:" tâm động tắc ngũ tạng lục phủ giai dao - 心动则五脏六腑皆摇"(tâm có biến động th́ ngũ tạng lục phủ đều bị ảnh hưởng).Thanh tâm tịnh thần có thể trừ bệnh mà sống thọ, pḥng được sự lăo hoá sớm. III) ĐẶC TÍNH SINH LƯ CỦA TÂM a) Tâm là tạng dương mà chủ dương khí: Tâm là thái dương trong dương, lấy dương khí làm dụng. Dương khí của tâm có thể thúc đẩy huyết dịch tuần hoàn, duy tŕ hoạt động sinh mệnh của con người, bộ máy sự sống không ngưng nghĩ, nên được ví như mặt trời trong cơ thể con người. Sách Y Học Thực Tại Lục chép" cái nhân dữ thiên địa tương hợp, thiên hữu nhật, nhân diệc hữu nhật, quân phụ chi dương, nhật dă " 盖人与天地相合，天 有日，人亦有日，君父之阳，日也" (Con người tương hợp cùng với thiên địa, thiên có mặt trời, con người cũng có mặt trời, là cha là vua của dương ấy là mặt trời). Khí dương nhiệt của tạng tâm, không chỉ duy tŕ công năng hoạt động củ bản thân tạng tâm, mà c̣n có tác dụng ôn dưỡng cho toàn thân. Chương Tạng Phủ Bệnh Cơ Luận sách Huyết Chứng Luận chép: "Tâm là tạng hoả, sưởi ấm vạn vật", nên thường sự vận hoá ngấu nhừ của tỳ vị, sự ôn ấm chưng bốc của thận dương, cùng với sự chuyển hoá huyết dịch toàn thân, điều tiết mồ hôi v.v"tâm dương đều tỏ rơ tác dụng trọng yếu của ḿnh. b) Tâm khí tương thông với hạ khí: Tâm ứng với khí mùa hạ, "thông" tức là tương hỗ thông ứng. Con người cùng với tự nhiên là một chỉnh thể thống nhất, sự biến hoá tiêu trưởng âm dương bốn mùa của tự nhiên giới thông ứng liên hệ với hệ thống công năng hoạt động của tạng phủ con người. Tâm với mùa hạ, phương nam, nhiệt, hoả, vị đắng, màu đỏ v.v"có liên hệ bên trong. Tâm là dương tạng nên chủ dương khí. Thiên nhân tương ứng, trong tự nhiên giới th́ mùa hạ lấy khí nhiệt làm chủ, trong cơ thể con người th́ khí mùa hạ tất nhiên sẽ tương thông với tâm là tạng thái dương trong dương, hiểu rơ được đặc tính sinh lư này của tâm th́ sẽ giúp rất nhiều trong việc hiểu rơ sinh lư bệnh lư của tâm, đặc biệt là quan hệ giữa khí hậu mùa với bệnh lư. Tâm thông với khí mùa hạ là nói đến tâm dương trong mùa hạ là mùa vượng thịnh nhất, công năng mạnh nhất. PHỤ: TÂM BÀO LẠC 1) H́nh thái và vị trí: Tâm bào lạc, gọi tắt là tâm bào, là màng bao chung quanh tạng tâm, là tổ chức bên ngoài chung quanh của tâm, phía bên trên có lạc của mạch dùng để thông hành với kinh lạc khi huyết nên gọi chung là tâm bào lạc. 2) Công năng sinh lư: Do tâm bào lạc là tổ chức bên ngoài chung quanh của tạng tâm nên nó có chức năng bảo vệ tạng tâm, có tác dụng thay tâm chống đỡ với tà khí. Học thuyết tạng tượng cho rằng, tâm là cơ quan quân chủ, tà không được phạm vào, cho nên lúc lúc ngoại tà xâm phạm vào tâm, đầu tiên là đi vào tâm bào, nên thiên Tà Khách sách Linh Khu chép:" Chư tà chi tại ư tâm giả, giai tại ư tâm chi bào lạc " 诸邪之在于心者，皆在于心之包络" ( chư tà ở tâm, thật ra đều là ở tâm bào lạc). Biểu hiện trên lâm sàng, chủ yếu thường là sự thay đổi công năng của tâm tàng thần, như trong chứng ngoại cảm nhiệt bệnh, v́ tà ôn nhiệt đang hăm bên trong, xuất hiện sốt cao hôn mê, nói nhảm nói càn v.v"đó là h́nh thái bệnh của chứng tâm thần đang bị quấy nhiễu, thường gọi là "nhiệt nhập tâm bào". Do thần chí khác thường của đàm trọc gây nên, biểu hiện là tinh thần mê man, mơ hồ, ư thức chướng ngại v.v"tinh thần bấn loạn, gọi đó là "đàm trọc mông tế tâm bào"(đàm trọc che kín tâm bào). Trên thực tế, tâm bào cùng với tâm đón nhận bệnh biến xuất hiện của bởi tà, v́ vậy trong biện chứng và trị liệu là giống nhau. Hội An 25 - 10 - 2012 Trần Quang Thống.